autor wielu słynnych oper, takich jak Elektra czy Salome, przeżył historię: od Wagnera do Bouleza i od Napoleona III do II Wojny Światowej. w 1896 roku Richard Strauss skomponował poemat symfoniczny, tak mówił Zaratustra. Szybko wszyscy w Niemczech, a także za granicą zaczynają grać ten utwór. Ale nie jest to natychmiastowy sukces. Krytycy potępiają utwór, mówią nawet, że „to już nie jest muzyka, ale odrażający potwór, który nie zasługuje na miano muzyki”., Tylko jego wprowadzenie jest uważane za „bardzo obiecujące”. Obiecujące? W 1968 roku wprowadzenie to jest napędzane w zbiorowej wyobraźni, za sprawą niejakiego Stanleya Kubricka i jego filmu, 2001: Odyseja kosmiczna.

jak on śmie?

cudowne dziecko Richard Strauss (1864-1949) pisze swoją pierwszą kompozycję w wieku sześciu lat, a z okazji ukończenia szkoły średniej uczęszcza na wykonanie I Symfonii. W 1896 roku, kiedy pisze „tak mówi Zaratustra” (także „sprach Zaratustra”), Strauss ma zaledwie 28 lat., W operze dworskiej w Monachium jest już uważany za jednego z najwybitniejszych dyrygentów i kompozytorów niemieckich swoich czasów, spadkobiercę Beethovena, Brahmsa i (Richarda) Wagnera – nazywają go nawet „drugim Ryszardem”.

bardzo szybko jego poemat symfoniczny dociera do międzynarodowej publiczności… wywołując jednocześnie silne reakcje na decyzję kompozytora o wykorzystaniu powieści genialnego jeszcze wówczas żyjącego filozofa-Fryderyka Nietzschego. W rzeczywistości Muzyka Straussa inspirowana jest filozoficzną powieścią Nietzschego tak mówił Zaratustra: książka dla wszystkich i dla nikogo (1883-1885)., Kilka lat wcześniej Nietzsche napisał o swojej książce:

„jestem przekonany, że nikt nie jest w stanie usłyszeć całej jego muzyki”

a jednak Strauss podejmuje wyzwanie. Następnie komponuje poemat symfoniczny, w którym jego zamiarem jest muzycznie zobrazować teorie filozofa., Termin poemat symfoniczny (lub poemat tonowy) został po raz pierwszy zastosowany przez Liszta, a jego wyjątkowość polega na tym, że nie skupia się on na formie muzycznej – jak w przypadku Sonaty czy symfonii – ale na jego inspiracji: legendzie, obrazie lub utworze pisanym, jak w przypadku Straussa.

Muzyka i filozofia

Nietzsche (który sam komponował poematy symfoniczne) zawsze uważał muzykę za jeden z filarów swojej koncepcji świata, podobnie jak jego profesor Schopenhauer., W nut Straussa znajdziemy cytat z książki Nietzschego: „Muzyka marzyła zbyt długo, teraz chcemy się obudzić. Byliśmy lunatykami, chcemy być świadomymi marzycielami ” osobą wypowiadającą te słowa jest Zaratustra, narrator i protagonista, zainspirowany Zoroastrem-starożytnym perskim prorokiem, który inspirował również Rameau (do jego lirycznej tragedii Zoroaster) i Mozarta (Sarastro na Czarodziejskim flecie)., W książce Nietzschego Zaratustra postanawia pozostać w górach przez dziesięć lat samotności, zanim opuści swoje odosobnienie, aby podzielić się swoją mądrością i odkryć przyszłość ludzkości.

tytuły różnych ruchów tak Mówionej Zaratustry opierają się na tych z książki: tych w rozlewiskach (Von den Hinterweltlern), Wielkiej tęsknoty (Von der großen Sehnsucht), Pieśni tanecznej (Das Tanzlied)… Każdy z nich jest innym tematem i jest przedstawiany przez Zaratustrę., Tematy te są tak różnorodne jak muzyka Straussa: przywołują przyszłość ludzkości, pragnienie władzy, natury, religii, znaczenie tańca i śmiechu … to niezły program!

pod okiem Beethovena

w karierze Straussa, tak mówił Zaratustra znajduje się między dwoma innymi poematami symfonicznymi (do Wesołych żartów Eulenspiegela w 1895 i Don Kichota w 1897) i na długo przed kompozycją jego oper (Salome, 1905, Rycerz róży, 1911…)., Tak mówi Zaratustra to utwór mocno zakorzeniony w XIX wieku i w tradycji niemieckiego romantyzmu Wagnera, Brahmsa, Liszta, sięgający czasów Beethovena.

w rękopisie Nietzschego znajduje się zdanie, które odnosi się do genialnego kompozytora: Nietzsche stwierdza, że pisze „w stylu pierwszej fazy IX Symfonii”. Ta słynna na całym świecie Symfonia (zaczerpnięta z „Ody do radości”) należy do największych dzieł XIX wieku na świecie, być może jej początek zainspirował także Richarda Straussa i wprowadzenie tak mówi Zaratustra.,

(IX symfonia Beethovena, London Symphony Orchestra, pod dyrekcją Josefa Kripsa)

bardzo dumny kompozytor

Strauss nie był tak naprawdę najbardziej skromnym kompozytorem, co wzbudziło oczywiście krytykę. Gdy Tak mówi Zaratustra powstaje, krytycy zarzucają mu również udawanie interpretacji teorii filozoficznych Nietzschego., W odpowiedzi na krytykę Strauss uważa, że musi wyjaśnić, iż „nie zamierzał pisać muzyki filozoficznej, ani muzycznie tłumaczyć wielkiego dzieła Nietzschego” , a jedynie „chciał stworzyć ogólny obraz rozwoju rasy ludzkiej od jej początków aż do Nietzscheańskiej koncepcji Übermenscha”: był to tylko obraz.,

kolejne dzieło Straussa, życie bohatera (1898) pogłębia krytykę megalomanii kompozytora: tytułowym bohaterem jest nikt inny jak sam Strauss, który stawia się w centrum uwagi, stawiając czoła wrogom (reprezentowanym przez kakofonię). Wrogowie wygrywają z „bohaterem”, aż potomność w końcu rozpoznaje genialny umysł kompozytora – do brzmienia cytatów z poprzednich utworów Straussa.,

znowu Strauss jest krytykowany za nadmierną dumę i bardzo wysoką opinię o sobie. W reakcji na to mówi się, że kompozytor oświadczył: „nie widzę powodu, dla którego miałbym nie napisać symfonii o sobie. Uważam się za równie interesującego jak Napoleon czy Aleksander Wielki”, z całą skromnością.

2001: Odyseja kosmiczna

Jeśli tak mówił Zaratustra jest tak popularny dziś głównie dlatego, że jego wprowadzenie zostało wykorzystane w niesamowitej scenie otwierającej 2001: Odyseja kosmiczna (1968), gdzie muzyka Straussa towarzyszy wizji zaćmienia Słońca., Film Stanleya Kubricka kładzie duży nacisk na muzykę klasyczną, z utworami współczesnego kompozytora György Ligetiego i błękitnym Dunajem, walcem Johanna Straussa (który w żaden sposób nie jest spokrewniony z Richardem, mają tylko to samo nazwisko).

Ten wstęp zawdzięcza swój sukces wspaniałemu tonowi. W końcu muzycznie maluje wschód słońca na górze, od pierwszego promienia Słońca do wzniosłego obrazu oświeconych szczytów., Długa nuta na organach opisuje ciemność, która wciąż jest obecna, następnie trzy nuty na trąbce (C – G – C) przywołują pierwsze promienie, a następnie są wzmacniane przez resztę fanfar dętych, organy i wreszcie całą orkiestrę, w triumfalnym zakończeniu: instrumenty dęte, kotły, organy kościelne… orkiestra jest u szczytu swojej mocy.

Więcej niż wschód słońca, to nawet narodziny wszechświata podsumowane przez Straussa w trzech nutach muzycznych, od nicości (podtrzymywane podwójne niskie C, fundamentalna nuta dla Zachodniego muzyka) do wschodu słońca (G), do światła (Wysokie C)., Nieprzypadkowo muzyka ta została wykorzystana do przedstawienia niektórych koncertów Elvisa Presleya czy Dalidy…

wstęp… i reszta

ta ouvertura czasami sprawia, że zapominamy o reszcie utworu, który nie jest tak tryumfalny jak jego początek. Jeśli z jednej strony trzy nuty są stale powtarzane w całym utworze, reszta ma bardziej romantyczny i liryczny ton.

jedną z największych cech Zaratustry jest nieustanna zmiana atmosfery, koloru, rytmu., Na obrazie Nietzschego filozoficznego poematu, który nie ma sztywnej struktury i przywołuje rozmaite tematy, utwór Straussa zawiera ruch Łańcuchowy bez milczenia, w którym nieustannie pojawiają się nowe idee. Wątkiem, który łączy wszystkie te ruchy są te słynne trzy notatki ze wstępu. Reszta utworu czeka na odkrycie!

(tak mówił Zaratustra Filharmonii Wiedeńskiej pod dyrekcją Gustavo Dudamela)