Louis X

kwiecień–czerwiec 1268
Fontainebleau, Francja

29 listopada 1314 (lat 46)
Fontainebleau, Francja

Joanna i z Nawarry

katolicyzm

Filip IV (kwiecień Philippe le Bel (ur. 1268, zm. 29 listopada 1314)–król Francji od 1285 do śmierci., Dzięki małżeństwu z Joanną i z Nawarry był również, jako Filip i, królem Nawarry i hrabią Szampanii w latach 1284-1305.

Filip polegał na zdolnych urzędnikach, takich jak Guillaume de Nogaret i Enguerrand de Marigny, aby rządzić królestwem, a nie na swoich baronach. Filip i jego doradcy odegrali kluczową rolę w przekształceniu Francji z feudalnego państwa w scentralizowane Państwo. Filip, który dążył do bezkrólewia monarchii, zmusił swoich wasali wojnami i ograniczył zwyczaje feudalne. Jego ambicje uczyniły go bardzo wpływowym w sprawach europejskich., Jego celem było umieszczenie swoich krewnych na tronie. Książęta z jego rodu rządzili w Neapolu i na Węgrzech. Próbował bezskutecznie uczynić innego krewnego Świętym cesarzem rzymskim. Rozpoczął długie natarcie Francji na wschód, przejmując kontrolę nad rozproszonymi fiefami.

do najbardziej znaczących konfliktów panowania Filipa należy spór z Edwardem i, który był również jego wasalem jako Księcia Akwitanii, oraz wojna z hrabstwem Flandrii, która uzyskała tymczasową autonomię po zawstydzającej klęsce Filipa w bitwie pod Golden Spurs (1302)., Aby jeszcze bardziej wzmocnić monarchię, próbował kontrolować duchowieństwo francuskie i wszedł w konflikt z papieżem Bonifacym VIII. konflikt ten doprowadził do przeniesienia dworu papieskiego w Enklawie Awinionu w 1309 roku.

w 1306 r.Filip Sprawiedliwy wypędził Żydów z Francji, a w 1307 r. unicestwił zakon templariuszy. Filip był zadłużony wobec obu grup i postrzegał je jako „Państwo w państwie”.

w jego ostatnim roku doszło do skandalu wśród rodziny królewskiej, znanego jako afera Tour de Nesle, podczas którego trzy synowe Filipa zostały oskarżone o cudzołóstwo., Jego trzema synami byli kolejno królowie Francji, Ludwik X, Filip V i Karol IV.

młodość

Filip urodził się w Fontainebleau w Seine-et-Marne jako najstarszy syn króla Ludwika IX Filipa śmiałego i Izabeli Aragońskiej. Dwa lata później jego starszy brat Ludwik został następcą tronu, gdy zmarł jego dziadek, a jego ojciec wstąpił na tron jako król Filip III. gdy Ludwik zmarł w maju 1276, Filip został następcą tronu. Młodszy brat Filipa, Robert, zmarł w maju 1276, pozostawiając Filipa i jego młodszego brata Karola., Ich macocha, Maria z Brabancji, była podejrzewana o otrucie dwóch młodych chłopców; jej pierwszy syn, Ludwik, urodził się w tym samym miesiącu, gdy obaj chłopcy zmarli. Książę był nazywany sprawiedliwym (le Bel) ze względu na jego przystojny wygląd, ale jego nieelastyczna osobowość zyskała mu inne epitety, zarówno od przyjaciela, jak i wroga. Jego zagorzały przeciwnik Bernard Saisset, biskup Pamiers, powiedział o nim: „nie jest ani człowiekiem, ani bestią. Jest posągiem.”

jego edukacją kierował Guillaume d ' Ercuis, almoner swojego ojca.,

jako książę, tuż przed śmiercią ojca, wynegocjował bezpieczne wyjście rodziny królewskiej z Aragonii po nieudanej krucjacie Aragońskiej.

Filip wstąpił na tron i został królem w wieku 17 lat, chociaż według publikacji „The Life And Times of Jacques de Molay” Filip miał 16 lat. Jako król Filip był zdecydowany za wszelką cenę wzmocnić monarchię. Opierał się, bardziej niż którykolwiek ze swoich poprzedników, na zawodowej biurokracji legalistów., Ponieważ publicznie trzymał się z dala i pozostawił swoim ministrom konkretne polityki, szczególnie niepopularne, był nazywany „bezużyteczną sową” przez swoich współczesnych, wśród nich biskupa Saisseta. Jego panowanie oznacza przejście Francuzów od charyzmatycznej monarchii – która może się tylko załamać w niekompetentnym panowaniu – do biurokratycznego królestwa, ruchu, pod pewnym historycznym odczytem, w kierunku nowoczesności.

Filip poślubił 16 sierpnia 1284 królową Joannę i z Nawarry (1271-1305)., Główną korzyścią administracyjną z tego było dziedziczenie Joanny w Szampanii i Brie, które sąsiadowały z Królewskimi demesne w Ile-de-France i w ten sposób skutecznie zjednoczyły się z własnymi ziemiami króla, tworząc rozległy obszar., W czasie panowania samej Joanny i jej trzech synów (1284-1328) ziemie te należały do króla, ale w 1328 r.stały się tak zakorzenione w domenie królewskiej, że Filip (który nie był dziedzicem Joanny) zamienił ziemie z ówczesną dziedziczką, jego wnuczką Joanną II z Nawarry, w wyniku czego Szampania i Brie pozostały częścią królewskiej demesne, a Joanna otrzymała odszkodowanie z ziem w zachodniej Normandii.

Królestwo Nawarry w Pirenejach nie było tak ważne dla współczesnych interesów korony francuskiej., Pozostawał w unii personalnej 1284-1329, po czym przeszedł na odrębną stronę. Filip zdobył Lyon dla Francji w 1312 roku.

Wojna z Anglikami

jako książę Akwitanii, angielski król Edward I był wasalem Filipa i musiał złożyć mu hołd. Po upadku Acre w 1291 roku dawni sojusznicy zaczęli jednak okazywać niezadowolenie.,

w 1293 roku po incydencie morskim między Normanami a Anglikami Filip wezwał Edwarda na dwór francuski. Król angielski starał się wynegocjować tę sprawę i wysłał ambasadorów do Paryża, ale zostali odrzuceni z tępą odmową. Negocjacje były dla królów, Edward był zwracany przez Filipa jako książę, wasal i nic więcej, pomimo incydentu, który był międzynarodowy między Anglią i Francją, a nie wewnętrzny, obejmujący posiadłości Edwarda w Królestwie Francji.,

próbując wykorzystać swoje powiązania rodzinne, aby osiągnąć to, czego nie miała Otwarta Polityka, Edward wysłał swojego brata Edmunda Crouchbacka (który był zarówno kuzynem Filipa, jak i przyrodnim teściem), aby negocjował z francuską rodziną królewską i zapobiegał wojnie. W tym czasie Edward był zaręczony przez pełnomocnika z siostrą Filipa, Blanche, a Edmund miał ją eskortować do Anglii na ślub w przypadku powodzenia negocjacji.,

porozumienie zostało rzeczywiście osiągnięte; stwierdzono, że Edward dobrowolnie zrzeknie się swoich kontynentalnych ziem Filipowi na znak poddania się jako książę Akwitanii, a w zamian Filip wybaczy mu i przywróci jego ziemie po okresie łaski. W sprawie małżeństwa Filip prowadził twardą umowę opartą częściowo na różnicy wieku między Edwardem i Blanche; uzgodniono, że prowincja Gaskonii zostanie zachowana przez Filipa w zamian za zgodę na małżeństwo., Datę ślubu odkładano również do czasu zakończenia formalności sekwestrowania i ponownego przyznania Edwardowi swoich francuskich ziem.

ale Edward, Edmund i Anglicy zostali oszukani. Francuzi nie mieli zamiaru zwracać ziemi angielskiemu monarsze. Edward dotrzymał swojej części umowy i przekazał swoje posiadłości kontynentalne Francuzom, ale Filip użył pretekstu, że angielski król odmówił jego wezwania do odebrania Edwardowi wszystkich swoich posiadłości we Francji, co zapoczątkowało działania wojenne z Anglią.,

wybuch walk z Anglią w 1294 roku był nieuchronnym wynikiem konkurencyjnej ekspansjonistycznej monarchii, wywołanej tajnym francusko-szkockim paktem wzajemnej pomocy przeciwko Edwardowi I; nierozstrzygnięte kampanie o kontrolę Gaskonii na południowym zachodzie Francji toczyły się w latach 1294-98 i 1300-03. Filip zdobył Guienne, ale został zmuszony do jej zwrotu. Poszukiwanie dochodów na pokrycie wydatków wojskowych odcisnęło piętno na panowaniu Filipa i jego współczesnej reputacji., Zgodnie z postanowieniami traktatu paryskiego (1303) małżeństwo córki Filipa Izabeli z księciem Walii, następcą wroga Filipa, celebrowane w Boulogne 25 stycznia 1308, miało przypieczętować pokój; zamiast tego przyniosłoby ewentualny pretendent Anglików do tronu Francji i wojnę stuletnią.,

napęd do dochodów

w krótszym okresie Filip aresztował Żydów, aby mogli przejąć ich majątek, aby pokryć zawyżone koszty nowoczesnej wojny, wydając 100 000 z nich ze swoich francuskich terytoriów 22 lipca 1306 (zob. wielkie wygnanie z 1306)., W tym momencie jego panowania Filip zmagał się z rozległymi zobowiązaniami finansowymi, częściowo odziedziczonymi po wojnie ojca z Aragonią i częściowo poniesionymi przez koszty własnych kampanii przeciwko Anglikom i ich sojusznikom we Flandrii. Jego ofiarami finansowymi byli również bogaci opaci i kupcy Lombardzcy, którzy wcześniej udzielali mu rozległych pożyczek pod zastaw spłaty przyszłych podatków. Podobnie jak Żydzi, bankierzy Lombardzcy zostali wydaleni z Francji i wywłaszczeni ich mienie., Oprócz tych środków Filip poniżył Francuskie monety środkami, które do 1306 doprowadziły do dwóch trzecich utraty wartości liwrów, sous i denirów w obiegu. Ten kryzys finansowy doprowadził do zamieszek w Paryżu, które zmusiły Filipa do krótkotrwałego szukania schronienia w świątyni Paryskiej – siedzibie Templariuszy.

Filip został potępiony przez swojego wroga, papieża Bonifacego VIII w Kościele katolickim za jego rozrzutny styl życia., Kiedy również nakładał podatki na duchowieństwo francuskie w wysokości połowy ich rocznego dochodu, wywołał wrzawę w Kościele rzymskokatolickim i papiestwie, nakłaniając papieża Bonifacego VIII do wydania Bulli Clericis laicos, zakazującej przekazywania jakiejkolwiek własności kościelnej koronie francuskiej. Wywołało to zaciętą bitwę dyplomatyczną między Kościołem a królem. Filip zwołał Zgromadzenie biskupów, szlachty i Wielkiego mieszczanina Paryża w celu potępienia Papieża., Ten prekursor Etats Généraux pojawił się po raz pierwszy za jego panowania, miarą profesjonalizmu i porządku, jaki wprowadzali do rządu jego ministrowie. Filip wyszedł zwycięsko, po wysłaniu swojego agenta Wilhelma Nogareta, aby aresztował Bonifacego w Anagni, kiedy Francuski arcybiskup Bertrand de Goth został wybrany na papieża jako Klemens V, a oficjalna siedziba papiestwa przeniosła się do Awinionu, Enklawy otoczonej francuskimi terytoriami.,

we Flandrii

Filip poniósł poważne zażenowanie, gdy armia złożona z 2500 szlachciców (rycerzy i dziedziców) i 4000 piechoty, którą wysłał do stłumienia powstania we Flandrii, została pokonana w bitwie pod Golden Spurs koło Kortrijk 11 lipca 1302. Filip zareagował z energią na upokorzenie i dwa lata później doszło do kolejnej bitwy pod Mons-en-Pévèle, która zakończyła się niezdecydowanie., Mimo to w 1305 Filip zmusił Flamandów do przyjęcia surowego traktatu pokojowego, wykorzystując swoje umiejętności dyplomatyczne; pokój wymagał ciężkich reparacji i upokarzających kar, a także dodał do terytorium Królewskiego bogate miasta sukiennicze Lille i Douai, miejsca wielkich targów sukienniczych. Béthune, pierwsze z miast flamandzkich, które ustąpiły, zostało przyznane Mahautowi, hrabinie Artois, której dwie córki, aby zapewnić sobie wierność, wyszły za mąż za dwóch synów Filipa.,

stłumienie Zakonu Templariuszy

Filip był znacznie zadłużony wobec Zakonu Templariuszy, zakonnego zakonu wojskowego jego pierwotna rola jako protektorów chrześcijańskich pielgrzymów na łacińskim Wschodzie została w dużej mierze zastąpiona przez działalność bankową i inną działalność handlową pod koniec XIII wieku., W miarę jak Popularność krucjat malała, poparcie dla zakonów wojskowych słabło, A Filip wykorzystał niezadowoloną skargę przeciwko Templariuszom jako pretekst do wystąpienia przeciwko całej organizacji, jaka istniała we Francji, częściowo, aby uwolnić się od swoich długów. Inne motywy wydają się obejmować obawy o postrzeganą herezję, twierdzenie o francuskiej kontroli nad osłabionym papiestwem i wreszcie zastąpienie urzędników królewskich oficerami świątyni w zarządzaniu finansowym francuskim rządem., Ostatnie badania podkreślają polityczne i religijne motywacje Filipa sprawiedliwego i jego ministrów (zwłaszcza Guillaume de Nogaret). Wydaje się, że wraz z „odkryciem” i represjami „herezji Templariuszy”, monarchia Kapetyńska rościła sobie prawa do mistycznych fundamentów Papieskiej teokracji. Sprawa świątyni była ostatnim etapem procesu zawłaszczania tych fundamentów, który rozpoczął się wraz z rozłamem francusko-papieskim za czasów Bonifacego VIII. będąc ostatecznym obrońcą wiary katolickiej, Król Kapetyngów otrzymał funkcję przypominającą Chrystusa, która stawiała go ponad papieżem., Stawką w procesie Templariuszy było ustanowienie „królewskiej teokracji”.

o świcie w piątek, 13 października 1307 roku, setki Templariuszy we Francji zostało jednocześnie aresztowanych przez agentów Filipa Pięknego, aby później być torturowanym, aby przyznać się do herezji w Zakonie. Templariusze byli rzekomo odpowiedzialni tylko przed papieżem, ale Filip wykorzystał swój wpływ na Klemensa V, który był w dużej mierze jego pionkiem, aby rozwiązać organizację., Papież Klemens próbował przeprowadzić właściwe procesy, ale Filip wykorzystał wcześniej wymuszone wyznania, aby wielu Templariuszy spalono na stosie, zanim zdołali oni przygotować właściwą obronę.

W marcu 1314 roku Filip kazał spalić na stosie ostatniego wielkiego mistrza świątyni, Jacques ' a De Molay i Geoffroi de Charney, Preceptora Normandii., Relacja przedstawia się następująco:

kardynałowie zlekceważyli swoje obowiązki do marca 1314 roku (dokładny dzień jest kwestionowany przez uczonych), kiedy na rusztowaniu przed Notre Dame, Jacques De Molay, wielki mistrz templariuszy, Geoffroi de Charney, Mistrz Normandii, Hugues de Peraud, gość Francji, i Godefroi de Gonneville, Mistrz Akwitanii, zostali wyprowadzeni z więzienia, w którym przez prawie siedem lat lat leżał, aby otrzymać wyrok uzgodniony przez kardynałów, w połączeniu z arcybiskupem sens i kilku innych prałatów, których wezwali., Biorąc pod uwagę przestępstwa, które sprawcy wyznali i potwierdzili, nałożona pokuta była zgodna z zasadą-wieczystego pozbawienia wolności. Romans miał się zakończyć, gdy ku przerażeniu prałatów i zdumieniu zgromadzonego tłumu powstali de Molay i Geoffroi de Charney. Mówili, że byli winni nie zbrodni im przypisanych, ale podstawowego zdradzenia ich rozkazu, aby uratować własne życie. To było czyste i święte; zarzuty były fikcyjne, a wyznania fałszywe., Pospiesznie kardynałowie dostarczyli je do Prevota w Paryżu i wycofali się, aby rozważać tę nieoczekiwaną ewentualność, ale zaoszczędzono im wszystkich kłopotów. / Kiedy wiadomość dotarła do Philippe ' a, / był wściekły. Wymagana była tylko krótka konsultacja z radą. Kanonicy orzekli, że nawrócony heretyk miał zostać spalony bez rozprawy; fakty były notoryczne i nie trzeba czekać na formalny wyrok Papieskiej Komisji. Tego samego dnia, o zachodzie słońca, na małej wysepce w Sekwanie, Isle des Juifs, w pobliżu ogrodu pałacowego, postawiono kołek., Tam De Molay i De Charney zostali powoli spaleni na śmierć, odrzucając wszystkie oferty przebaczenia za cofnięcie się i znosząc swoje męki z opanowaniem, które zdobyło dla nich reputację męczenników wśród ludu, którzy z czcią zbierali ich prochy jako relikwie.,

fakt, że w nieco ponad miesiąc papież Klemens V zmarł w męczarniach odrażającej choroby uważanej za toczeń, i że w ciągu ośmiu miesięcy Filip IV Francuski, w wieku czterdziestu sześciu lat, zginął przez przypadek podczas polowania, koniecznie dał początek legendzie, że de Molay cytował ich przed Trybunałem Bożym. Takie historie krążyły wśród ludzi, których poczucie sprawiedliwości zostało zgorszone przez całą sprawę., Nawet w odległych Niemczech, o śmierci Filipa mówiono jako o odwecie za zniszczenie templariuszy, a Klemens był opisywany jako ronienie łez wyrzutów sumienia na łożu śmierci za trzy wielkie zbrodnie, otrucie Henryka VI oraz zniszczenie Templariuszy i beginek. TRON przeszedł szybko przez synów Filipa, którzy również zmarli stosunkowo młodo i nie doczekali się męskich spadkobierców. W 1328 jego linia wygasła, a TRON przeszedł na ród Valois.,

wypędzenie Żydów

podczas gdy król Edward nakazał Żydom opuścić Anglię w 1290 roku, Filip Sprawiedliwy wypędził Żydów z Francji w 1306 roku. Gdy Żydzi zniknęli, Filip wyznaczył królewskich opiekunów do zbierania pożyczek udzielonych przez Żydów, a pieniądze zostały przekazane koronie. Program nie działał dobrze. Żydzi byli uważani za dobrych biznesmenów, którzy zadowalali swoich klientów, podczas gdy królewscy kolekcjonerzy byli powszechnie niepopularni., Ostatecznie, w 1315 roku, z powodu „zgiełku ludu”, Żydzi zostali zaproszeni z ofertą 12 lat gwarantowanego pobytu, wolnego od ingerencji rządu. W 1322 roku Żydzi zostali ponownie wypędzeni przez następcę króla, który nie uszanował jego zaangażowania.,

afera Tour de Nesle

w 1314 roku synowe Filipa IV, Małgorzaty burgundzkiej (żony Ludwika X) i blanki burgundzkiej (żony Karola IV) zostały oskarżone o cudzołóstwo, a ich rzekomych kochanków (Phillipe d 'Aunay i Gauthier d' Aunay) torturowano, oskórowano i stracono w tzw. aferze Tour de Nesle (fr. Affaire de la tour de Nesle). Trzecia synowa, Joanna II, Hrabina Burgundii (żona Filipa V), została oskarżona o znajomość spraw.,

Krucjaty i dyplomacja z Mongołami

Filip miał różne kontakty z mongolską władzą na Bliskim Wschodzie, w tym przyjęcie w ambasadzie turecko-mongolskiego mnicha Rabbana Bar Sauma. Bar Sauma przedstawił propozycję Sojuszu francusko-mongolskiego z Arghunem z mongolskiego Ilchanatu w Bagdadzie. Arghun starał się połączyć siły pomiędzy Mongołami a Europejczykami, przeciwko ich wspólnemu wrogowi muzułmańskimi mamelukami. W zamian Arghun zaoferował zwrot Jerozolimy chrześcijanom, po ponownym odbiciu jej od muzułmanów., Filip najwyraźniej pozytywnie odpowiedział na prośbę ambasady, wysyłając jednego ze swoich szlachciców, Goberta de Helleville ' a, aby towarzyszył Bar Saumie z powrotem na ziemie Mongolskie. W latach 1288-1289 doszło do dalszej korespondencji między Arghunem a Filipem, opisującej potencjalną współpracę militarną. Jednak Filip nigdy nie realizował takich planów militarnych.

w kwietniu 1305 roku nowy władca mongolski Öljaitü wysłał listy do Filipa, papieża, i Edwarda I Anglii. Ponownie zaproponował współpracę wojskową między Chrześcijańskimi narodami Europy i Mongołami przeciwko Mamelukom., Narody europejskie podjęły próbę kolejnej Krucjaty, ale zostały opóźnione i nigdy do niej nie doszło. 4 kwietnia 1312 roku na Soborze w Vienne ogłoszono kolejną krucjatę. W 1313 Filip „wziął krzyż”, składając przysięgę na wyprawę krzyżową na Lewancie, odpowiadając w ten sposób na wezwanie papieża Klemensa V. Został jednak ostrzeżony przed wyjazdem przez Enguerranda De Marigny i wkrótce potem zginął w wypadku na polowaniu.

śmierć

rządy Filipa IV sygnalizowały upadek władzy papiestwa z jego niemal całkowitej władzy. Jego pałac położony na Île de la Cité jest reprezentowany do dziś przez ocalałe fragmenty Conciergerie. Podczas polowania w Pont-Sainte-Maxence (Las Halatte) doznał udaru mózgu i zmarł kilka tygodni później w Fontainebleau, gdzie się urodził. Został pochowany w Bazylice Saint-Denis. Jego następcą został jego syn Ludwik X.

dziećmi Filipa IV i Joanny i z Nawarry były:

1. Małgorzata (ok., 1288, Paryż-po listopadzie 1294, Paryż). Zaręczona w listopadzie 1294 z Infantem Ferdynandem kastylijskim, później Ferdynandem IV kastylijskim.
2. Ludwik x – (4 października 1289 – 5 czerwca 1316)
3. Blanche (1290, Paryż – po 13 kwietnia 1294, Saint Denis). Zaręczona w grudniu 1294 z Infantem Ferdynandem kastylijskim, później Ferdynandem IV kastylijskim. Blanche została pochowana w Bazylice Saint-Denis.
4. Filip V – (1292/93–3 stycznia 1322)
5. Karol IV – (1294 – 1 lutego 1328)
6. Izabela – (ok. 1295-23 sierpnia 1358)., Wyszła za mąż za Edwarda II i była matką Edwarda III. To czyni Filipa IV dziadkiem ze strony matki Edwarda III i protoplastą każdego angielskiego króla po Edwardzie II.
7. Robert (1297, Paryż – sierpień 1308, Saint Germain-en-Laye). Flores historiarum Bernarda Guidonisa wymienia „Robertum” jako najmłodszego z czterech synów Filipa IV, dodając, że zmarł „in Flore adolescentiæ suæ „i został pochowany” w monasterio sororem de Pyssiaco ” w sierpniu 1308. Zaręczona w październiku 1306 roku z Konstancją sycylijską.,

trzech jego synów osiągających pełnoletność zostałoby Królami Francji, a jego żyjąca córka, jako małżonka Edwarda II, została królową Anglii.

Notes

• Joseph Strayer. The reign Of Philip The Fair, 1980. Reprezentująca ponad 30 lat badań, uważana za jedną z najbardziej wszechstronnych biografii każdego średniowiecznego monarchy.
• Julien Théry, „a Heresy of State : Philip The Fair, the Trial of the 'Perfidious Templars', and the Ponticalization of the French monarchii”, Journal of Religious Medieval Cultures 39/2 (2013), S., 117-148
• ten artykuł zawiera tekst z publikacji obecnie w domenie publicznej: Goyau, Georges (1911). Filip IV (pol.). W Herbermann Karol Encyklopedia Katolicka. 12. Robert Appleton Company. http://www.newadvent.org/cathen/12004a.htm.
• A. H. Newman, in Philip Schaff, The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge
• Knights Templar History and Mythology
• Schein, Sylvia (October 1979). „Gesta Dei per Mongolos 1300. Geneza Nie-wydarzenia”. 2012-05-19 19: 00: 00 Identyfikator obiektu cyfrowego: 10.1093 / ehr / XCIV. CCCLXXIII.805., ISSN 0013-8266. JSTOR 565554

Wikimedia Commons ma media związane z Filipem IV francuskim.

• Filip IV (Jarmark) – Encyklopedia Katolicka
• Filip IV le Bel w średniowiecznej historii Nawarry
• Filip IV– 1268 – 1314 – templarhistory.com
• Wielki Kryzys XIV wieku-Murray N., id=”673f6020cc”>